پروپوزال بررسی احکام فقهی زکات از منظر قرآن و تفاسیر شیعه و اهل سنت

و بالاخره در آیه ای دیگر می فرماید: «وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلاهَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكاهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ الْیَوْمِ الآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْراً عَظِیماً»= وبه كسانی كه نماز را به پا می دارند و زكات می دهند و ایمان به خدای بزرگ و قیامت دارند، پاداشی بزرگ عطا خواهیم نمود.(نساء /162)
ب- زکات از دیدگاه روایات
حضرت علی (ع) در مورد زکات می فرماید:«زکات همراه نماز مایه ی تقرب ونزدیک شدن مسلمانان به خدا قرار داده شده است،کسی که زکات را بپردازد نفس را با آن پاک گردانده، کفاره گناهانش محسوب  می شودو....»(نهج البلاغه،خطبه ی199 )
ج- زکات  ازدیدگاه  اجتماعی
ااداره ی امور جامعه و ایجاد روابط مالی و اقتصادی بین قسمت های مختلف آن، احتیاج غیر قابل انکاری به یک بودجه عظیم و درآمدی مستمر دارد. تأمین نیازهای عمومی، اداره ی نیروهای  نظامی، تأمین زندگی کارمندان دولت و ارایه خدمات شهری و روستایی به مردم، بدون در اختیار داشتن منبع مالی مطمئن، ممکن نیست.
فلسفه قرین شدن زکات  با نماز: «زکات با نماز سبب تقرب اهل اسلام است پس، آن کس که زکات را با رغبت و رضا بدهد ، کفاره وپوشاننده گناهانش شود و پرده ای میان او و آتش  افکند ونگهدارنده ی وی از دوزخ گردد....»(نهج البلاغه ، ترجمه ونگارش علی اکبر مظاهری ، 150،1389)
« از بررسی پیرامون آیات نازل شده در مبحث زکات مشخص می گردد 26 مورد از آیات فوق آیاتی هستند که لفظ زکات با لفظ صلوه همراه شده و با هم به کاربرده شده اند» ( امکان سنجی زکات در ایران ، توسلی ، 1384 ، 1)
« این رمزی است برای پیوند انسان با خلق خدا زیرا ایمان انسان در صورتی ریشه دار است که در عمل متجلی شود و انسان را از یک سو به خدا و از سوی دیگر به بندگانش نزدیک می کند » (آثار اجتماعی زکات جلالی فراهانی ، 1384 ،ص28)
«امام صادق فرمود هنگامی که مؤمن وارد قبرمیشود نماز بر جانب راست او وزکات بر جانب چپش، واحسان بر سر او سایه افکند ، وصبر در فاصله ای دور از آن ها بایستد ، چون دو فرشته متصدی سوال حاضر شوند صبر به نماز و زکات واحسان خطاب کند که : مواظب رفیق خود باشید واورا یاری کنید چنان چه در ماندید من خود دادرس او می باشم »( ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، ترجمه ی سازندگی ،438،1387)
علاوه بر مسایلی که در جنبه های اقتصادی و اجتماعی زکات ذکر شد و غیر از آثاری که در مسایل اقتصادی و تعدیل فاصله بین طبقات مرفّه و محروم بر آن مترتب است، ذکر این نکته لازم است که زکات یک واجب عبادی است که پرداخت آن با نیّت تقرّب به خداوند مقرون بوده و مثل سایر عبادات دارای اجر اخروی است.
آیه ی « فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ » =پس اگر توبه كنند و نماز برپا دارند و زكات دهند در اين صورت برادران دينى شما مى‏باشند(توبه/11)نشان می دهد مقصود از توبه این است که به سوی ایمان به خدا و آیات او باز گردند و به همین دلیل، به صرف توبه، اکتفا نکرده و مسأله اقامه نماز را که از روشن ترین مظاهر عبادت خداست و نیز زکات دادن را که قوی ترین ارکان جامعه ی دینی است هم باید به آن اضافه کرد.
منابع زکات: منابع زکات در قرآن ذکر نشده است  وعمد تا از روایات متعدد شیعه و اهل سنت برای تعیین آنها استفاده می شود . وآنچه  شهرت دارد زکات بر ثروت های زراعی  ( غلات اربعه ) ثروت های حیوانی ( انعام ثلاثه ) ونقود  واجب است. فقهای شیعه در خصوص منابع زکات  دو نظریه  دارند 1- حصر :که فقط به غلات اربعه  ،  انعام ثلاثه و نقدین تعلق میگیرد .2- تعمیم  یعنی  موارد زکات تنها شامل موارد نه گانه نیست ودر بر گیرنده مصادیق دیگری نظیر انواع حبوبات ، مال التجاره ی بیکار،وپول های رایج نیزمی -شود ،وفقهای اهل سنت برای هر یک از منابع زکات نظر خاص خود را دارد  از جمله: وجوب تعلق زکات  به کلیه ثروت های زراعی ، وجوب تعلق زکات به کلیه ثروت های زراعی به جز محصولات فاسد شدنی ،و حصر در غلات اربعه وهمچنین وجوب تعلق زکات در انعام ثلاثه و خیل غیر ذکور  ونفی جز در مورد انعام ثلاثه  ودر نقدین نیز  دو نظر وجود دارد 1-به وجوب تعمیم  به پولهای رایج روز  نظر داده شده است .2- وجوب زکات در نقدین.
علمای امامیه اعتقاد دارند  براساس اجماع ، اصل و شهرت به جز موارد 9 گانه دلیل قاطعی برای وجوب زکات در سایر موارد وجود ندارد  و نظراتی که در آن اختلاف است حمل بر استحباب می شود وفقهای اهل سنت نیزکه جمهورشان معتقد به تعمیم هستند ،با تمسک به آیات واحادیث وبعضا قیاس به اظهار نظر پرداخته اند که در تطبیق نظرات به آیات و روایات شیعه واهل سنت،ونظریات فقهای شیعه واهل سنت وسپس نتیحه گیری  خواهیم پرداخت.

موارد مصرف (مستحقین) زکات

« إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ »= زکات فقط از آن فقرا و تنگدستان و عاملان آن است و آن هایی که دل هایشان را به وسیله ی آن جلب کنند و برای آزادی بندگان و وامداران و برای صرف در راه خدا و در راه ماندگان است و این امری است واجب از سوی پروردگار، و او دانا و حکیم است.(توبه/60)این آیه مواردی را بر می شمارد که باید صدقات واجب یعنی زکات در آن موارد صرف گردد؛ زیرا، در پایان آیه آمده است: فریضة من اللّه ، یعنی امری واجب از نزد پروردگار است و آن موارد، به گونه ای که از سیاق ظاهر آیه بر می آید هشت مورد است و این هشت تا بودن مستلزم آن است که فقیر و مسکین هر کدام یک مورد جداگانه به حساب آید.
در روايتى كه محمد بن مسلم از امام صادق ع يا امام باقر ع نقل كرده مى‏خوانيم كه از آن حضرت درباره" فقير" و" مسكين" سؤال كردند، فرمود:
"الفقير الذى لا يسئل و المسكين الذى هو اجهد منه الذى يسئل‏ ،فقير كسى است كه سؤال نمى‏كند، و مسكين حالش از او سخت تر است، وکسی است که از مردم سوال وتقاضا می کند "  ( نمونه، ج‏8، ص: 8)
 اینکه گفته شده هشت صنف استحقاق دریافت زکات را دارند  در صدد بیان این نیست که تسویه بین آنها واجب است.

 

---

جهت دانلود اینجا کلیک کنید